
Zwany kamieniem bogów, władców, filozofów i malarzy znany jest ludzkości już od ponad 6 tysięcy lat. Lapis lazuli, swoją sławę zawdzięcza głębokiej niebieskiej barwie oraz złocistym wrostkom pirytu. Powierzchnia kamienia przywołuje skojarzenia nieba po zmroku usłanego mieniącymi się gwiazdami. Niebiański wygląd sprawia, że przez wieki lapis był honorowym gościem, na dworach faraonów, odświętnym towarzyszem na szyjach i palcach dam oraz błękitem zdobiącym suknie Madonn z renesansowych obrazów.
Klejnot z Azji Centralnej - skąd pochodzi lazurowy kamień ?
Pomimo tego, że magia lapisu zawładnęła egipską Doliną Królów, to nie stamtąd pochodzi ten kamień. Największe złoża niebieskiego klejnotu są usytuowane w Badachszan, górzystej prowincji w północno-wschodniej części Afganistanu. Z kopalni we wnętrzu gór z łańcucha Hindukusz, lazurowe bryły wydobywane są już od 700 r.p.n.e. A kopalnie w tamtym rejonie działają do dziś i są jednymi z najstarszych na świecie. Nazwa kamienia pochodzi od arabskiego słowa azul oznaczającego kamień oraz perskiego lazhward, czyli niebo lub niebieski, więc nazwa lapis lazuli to nic innego jak niebieski kamień. Lapis jest materiałem półszlachetnym składającym się głównie z lazurytu, który odpowiada za głęboki, niebieski kolor. Złotawe refleksy, które tak uwielbiamy, to drobinki pirytu, zaś biel – skutek obecności mieniącego się w słońcu kalcytu.
fot. 2 Kryształ lazurytu na skale wapiennej
fot. 3 Powierzchnia lapisu lazuli
Oczy Tutanchamona - lapis lazuli w Egipcie
Historia lapis lazuli sięga tysięcy lat wstecz. Niebieski klejnot kojarzy się ze Starożytnym Egiptem, skąd pochodzą najbardziej charakterystyczne wyroby z tego minerału. W muzealnych gablotach możemy podziwiać pochodzące z tamtego okresu figurki bogów wyrzeźbione z lapisu, ale i biżuterię w postaci bransolet, pierścieni, czy amuletów na szyję. Ozdoby odnaleziono w grobowcach egipskich władców, co świadczy o wyjątkowości lapis lazuli. Kamień o głębokim granatowym odcieniu utożsamiany był z boskością, wiecznością, a także ze zmartwychwstaniem. Lapis odgrywał istotną rolę w rytuałach pogrzebowych, a pochowany wraz ze zmarłym miał mu pomóc w podróży do raju.
fot. 4 Egipska Figurka przedstawiająca boga Ptaha
fot. 5 Egipski pierścień z lapisem lazuli i imionami Totmesa III i Hatszepsut na rewersie
Jednym z najbardziej znanych egipskich artefaktów jest maska pogrzebowa Tutanchamona zdobiona inkrustacjami z niebieskiego kamienia. Lapis lazuli ułożono w okolicach oczu i brwi faraona. Co ciekawe, bogate Egipcjanki w formie sproszkowanej używały go jako cienia do powiek. Legendy głoszą, że miłośniczką lazurowego makijażu była także sama Kleopatra.
fot. 6 Maska Tutanchamona
Klucz do niebieskiego królestwa - Lapis w Mezopotamii
Jedne z pierwszych przedmiotów wykonanych z lapis lazuli pochodzą ze Starożytnej Mezopotamii. Wykonywano z niego amulety oraz pieczęcie, którymi wytłaczano wzory w miękkiej glinie jako pierwowzór dzisiejszych podpisów na dokumentach. W sumeryjskiej kulturze jedna z legend opowiadała o podróży bogini Inanny do krainy umarłych, podczas której towarzyszyły jej boskie atrybuty: między innymi laska oraz naszyjnik wykonane z lapis lazuli. Właśnie ze względu na tę wyprawę lapis kojarzono z boskością i duchowym oświeceniem. Przedmioty z lapisu były zarezerwowane dla wyższych sfer i cieszyły się wśród nich dużą popularnością. W królewskich grobowcach sumeryjskich władców, dostojników i kapłanów z Ur odnaleziono kilka tysięcy figurek wyrzeźbionych z błękitnego kamienia.
fot. 7 Bryłki lapisu lazuli
Lapis farbą płynący - błękitne malarstwo
W czasach renesansu artyści zaczęli eksperymentować z paletą barw na swoich obrazach. Jednym z najrzadszych kolorów występujących w naturze jest niebieski. Dzięki temu jest jednym z najbardziej pożądanych odcieni, ale też sprawia, że wyprodukowanie niebieskiej farby jest nie lada wyzwaniem. Chcąc uzyskać głęboki odcień tego koloru używano ultramaryny, pigmentu stworzonego ze sproszkowanego lapisu lazuli. Proces ten był bardzo kosztowny i czasochłonny. Na błękitny luksus mogli sobie pozwolić tylko najbogatsi. Jednymi z najbardziej majętnych mecenasów sztuki w tamtym okresie była rodzina Medyceuszy, która wspierała Michała Anioła czy Sandro Botticellego, zapewniając im stały dostęp do lapisu. Intensywnie niebieski pigment na obrazach, często zdobił szaty Madonn, ponieważ ten kolor w kulturze chrześcijańskiej kojarzony jest z niebem, a tym samym z boskością.
fot. 8 Filippino Lippi, „Madonna z Dzieciątkiem”
Ultramaryna z lapis lazuli była jednym z ulubionych barwników Vermera, a rozmyty niebieski odcień pojawia się na wielu jego obrazach. Podobno nadzwyczajne zamiłowanie artysty do niebiańskiego barwnika było powodem długów malarza. Pigment uzyskiwany z niebieskich kamieni, wykorzystuje się do dzisiaj. Dzieje się to na znacznie mniejszą skalę, jednak wciąż ultramarynę można spotkać np. w ikonografii.
fot. 8 Johannes Vermeer, „Kobieta w błękitnej sukni”
Kamień harmonii - symbolika lapis lazuli
Kamień wyglądem przypominający sklepienie niebieskie pokryte migoczącymi gwiazdami od wieków łączono z duchowością i nieśmiertelnością. Wierzono, że ma w sobie królewski pierwiastek, wzmacnia intuicję, wspiera w medytacji i poszerzaniu świadomości. Współcześnie lapis lazuli wciąż uważany jest za symbol wewnętrznej harmonii. Niebieski kolor kamienia ma sprzyjać wyciszeniu umysłu i wspierać duchowy rozwój. Mówi się o nim także jako o kamieniu prawdy i mądrości.
Kolekcja biżuterii ORINI - lapis lazuli w księżycowej odsłonie
Lapis lazuli wysuwa się na pierwszy plan w kolekcji biżuterii ORINI będącej owocem współpracy projektantki Anny Orskiej z Martą Niedźwiecką, psychologiem, sex coachem oraz twórczynią podcastu “O Zmierzchu” Biżuterię z tej kolekcji zdobi niebiański kamień oprawiony w pozłacane i srebrne formy. W kolekcji znaleźć można kolczyki, piny, bransoletki i naszyjniki z zawieszkami w kształtach inspirowanych fazami Księżyca. Lapis, który od wieków budzi podziw, został oprawiony w geometryczne formy, które podkreślają jego ponadczasowe piękno. Nie przytłaczają kamienia, wysuwają go na pierwszy plan. To on jest prawdziwą gwiazdą kolekcji. Naturalne użyłkowanie kamienia za każdym razem jest inne. Nie ma dwóch takich samych egzemplarzy lapisu, dlatego każda sztuka biżuterii z kolekcji Orini jest wyjątkowa.
Zdjęcia:
fot. 1 Lapis lazuli, źródło: zasoby własne
fot. 2 Kryształ lazurytu na skale wapiennej, źródło: https://www.swkatarzyna-muzeum.pl/2018/03/lapis-lazuli/
fot. 3 Powierzchnia lapisu lazuli, źródło: zasoby własne
fot. 4 Egipska Figurka przedstawiająca boga Ptaha źródło: https://przekroj.org/sztuka-opowiesci/niebianski-kamien/
fot. 5 Egipski pierścień z lapisem lazuli i imionami Totmesa III i Hatszepsut na rewersie źródło: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Scarab_Finger_Ring_with_the_Names_of_Thutmose_III_and_Hatshepsut_MET_DP319030.jpg
fot. 6 Maska Tutanchamona, źródło: Autorstwa Roland Unger - Praca własna, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=48168958
fot. 7 Bryłki Lapisu Lazuli, źródło: zasoby własne
fot. 8 Filippino Lippi, „Madonna z Dzieciątkiem”, źródło: https://przekroj.org/sztuka-opowiesci/niebianski-kamien/
fot. 9 Johannes Vermeer, „Kobieta w błękitnej sukni”, źródło: https://przekroj.org/sztuka-opowiesci/niebianski-kamien/