Podróżując po Maroku Anna Orska odwiedziła kilka warsztatów. W każdym z nich miała okazję dobrze poznać rzemiosło nie tylko w teorii, ale także w praktyce. Pod czujnym okiem maallem czyli mistrza, artysty – rzemieślnika, stworzyła m.in. swoje pierwsze zellij. Teraz szlakiem marokańskiego rzemiosła chcemy zabrać w podróż i Ciebie. Raz w tygodniu będziemy odsłaniać sekrety tradycyjnych technik Maroka. Po warsztatach mozaiki wyruszamy w podróż do manufaktur gebs, czyli sztukaterii gipsowej.

Słowo gebs oznacza w języku arabskim gips i w najbardziej prostych słowach tłumacząc, jest płaskorzeźbą w gipsowym tynku. Gebs jest charakterystyczny dla sztuki mauretańskiej, czyli muzułmańskiej kultury Afryki Północnej i Półwyspu Iberyjskiego. Jako forma sztuki został udoskonalony w czasach późnego średniowiecza. Od XIII w. rozpowszechnił się jako dekoracja zewnętrzna i wewnętrzna. Gebs uważany jest za najwyższy wyraz sztuki muzułmańskiej tego regionu. To świadectwo niezwykłej fantazji i wirtuozerii mistrzów, którą osiąga się za pomocą najprostszych narzędzi.

Gebs: najczęstsze motywy dekoracyjne

Motywy dekoracyjne gebs są zgodne ze sztuką islamu, co oznacza, że nie znajdziemy wśród nich postaci ludzkich ani zwierzęcych. Króluje za to ornamentyka abstrakcyjna, kaligrafia oraz powtarzające się, przeplatane linie geometrycznego wzoru. Przede wszystkim jednak gips idealnie nadaje się do rzeźbienia motywów roślinnych, w tym liści, kwiatów i stylizowanych, przenikających się pnączy. To właśnie wzory floralne są najbardziej charakterystycznym wyróżnikiem dla dekoracji gebs i motywem bliskim sercu projektantki Anny Orskiej. Natura jest nieomylną artystką, której dokonania inspirują twórcze umysły niezależnie od szerokości geograficznej. A dzięki wspólnym zainteresowaniom łatwiej znaleźć wspólny język, nawet pomimo barier komunikacyjnych 😉

Jak powstaje gebs?

Tynk gipsowy nakłada się warstwowo (minimum 3-4 cm grubości) zazwyczaj dzień przed rozpoczęciem rzeźbienia. W zależności od wilgotności otoczenia materiał ten schnie 1-2 tygodnie, ale czas pracy można wydłużyć poprzez codzienne zwilżanie go wodą. Początkowe wiązanie gipsu powoduje, że powierzchnia jest wystarczająco twarda, by można było ją opracowywać, równocześnie wilgoć w niej zawarta pozwala na obróbkę i zapobiega zbytniej kruchości i skłonności do pękania.

Dekoracje gebs można wykonywać jako panel w warsztacie i mocować w określonym miejscu, tak jak to widzicie na zdjęciach, które zrobiliśmy w Marrakeszu. Najczęściej jednak są one tworzone bezpośrednio na ścianach lub łukach. Na powierzchnię przenosi się wzór przy użyciu cyrkla i linijki, ewentualnie papierowego szablonu i sadzy. Traktowany jest on bardziej jako wstępny zarys niż ostateczny projekt - większość decyzji dotyczących ornamentu podejmuje artysta w trakcie rzeźbienia. Za pomocą cienkiego, stosunkowo długiego dłuta o prostokątnym zakończeniu odbywa się żłobienie i wygładzanie. Gips jest jednorodny i spójny, rzemieślnik ma więc pełną kontrolę nad prowadzonym narzędziem. Dzięki temu, w miarę upływu czasu, na gładkiej powierzchni może uzyskać niezwykły efekt „koronki” i wydobyć niuanse, w niektórych miejscach pogłębiając relief, by podkreślić cienie. Ta gra świateł i cieni ma kluczowe znaczenie dla odbioru projektu.

„Sztukateria gebs zachwyca mnie misternym wykonaniem i bogatym ornamentem. Precyzją i detalem przywołuje skojarzenia z koniakowską koronką. Potrzeba mnóstwa cierpliwości, by stworzyć słusznych rozmiarów dekoracje, które ozdobią architektoniczne wnętrza” – zachwyca się techniką projektantka Anna Orska.

Technika ta wymaga ogromnej precyzji i uważności, ale w przypadku drobnych błędów tynk gipsowy można łatwo naprawić, a po wyschnięciu usunąć niedoskonałości faktury.

Gdzie można podziwiać najpiękniejsze dekoracje gebs?

Tradycyjnie, sztukateria wykonywana jest w białym lub bardzo jasnym odcieniu różu, dlatego stanowi doskonałe rozgraniczenie między barwnym zellij a ciemniejszymi, drewnianymi sufitami. Dekoracje gebs zdobią rozległe powierzchnie budynków publicznych, w tym szkół koranicznych, ozdobnych bram, jak i prywatnych pałaców. Najczęściej można je spotkać powyżej zellij jako pokrycie górnych części ścian, dekorację kolumn, filarów, bram, ozdobę łuków lub sufitów,  zwłaszcza kopuł. W odniesieniu do tych ostatnich jako gebs traktuje się także wykonane w gipsie mukarnasy (nazywane również „sklepieniem o strukturze plastra miodu” lub „sklepieniem stalaktytowym”). Współcześnie gebs obecny jest w dużo mniejszej skali przede wszystkim we wnętrzach domów i w sztuce użytkowej Maroka, w której oprócz tradycyjnego jasnego koloru występuje również malowany.